YEŞAYA

Yazar

William MacDonald

Bu kitap, Tanrı Sözü’nün zenginliğini açık ve kolay anlaşılır hale getirmek için hazırlanan bir Kutsal Kitap yorumudur. Samimi, saygılı, adanmış ve ilmi bir şekilde yazılmıştır. Kişisel tapınma zamanlarınızda ve grupça yapılan Kutsal Kitap çalışmalarınızda kullanmak için uygun bir seçenektir.

This is a Bible commentary that makes the riches of God’s Word clear and easy for you to understand. It is written in a warm, reverent, and devout and scholarly style. It is a good choice for your personal devotions and group Bible study.

© 1995 by William MacDonald, Believer’s Bible Commentary
Christian Missions in Many Lands, Inc.
PO Box 13, Spring Lake, NJ 07762
USA
— All Rights Reserved —

Giriş

“Yeşaya… İbrani peygamber ve vaizlerin en büyüğü. Sözcükleri kullanma tarzındaki göz kamaştırıcılık, betimleme konusundaki keskin zekası, tarzındaki çok yönlülük ve güzellik açısından eşi bulunmaz. ‘Eski Antlaşma peygamberlerinin Prensi’ olarak anılmaya layıktır.” — Merrill F. Unger

I. KUTSAL YAZILAR’DAKİ YERİ

İrlanda’nın sevimli başkentini ziyarete gelen, Hıristiyan kültürünü takdir eden konuklara, en büyük müzik bestelerinden birinin ‘dünya galası’nın yapıldığı özel bir evi gezdirmek gelenek haline gelmiştir. Handel’in Mesih adlı eserinin 13 Nisan 1742’de sahnede ilk kez çalındığı yer Dublin’di. ¹ Handel’in bestesinin müzik açısından üstünlüğünü bu konuda bilgili hiç kimse asla sorgulamamıştır. Bütün oratoryoların en ünlüsünün opera metni Tanrı’nın sözünden, özellikle Eski Antlaşma’daki Mesih’le ilgili ön bildirilerden alınmıştır. Opera metnine ² en çok katkıda bulunan peygamber, Mesih beden almadan 700 yıl önce yaşamış olan İbrani bir yazardı.

Yazarın Mesih’i, Handel’in, sizin ve benim Mesih’imizdi. Yazarın adı Yeşaya’dır. Eski Antlaşma peygamberliklerinin Mesih’le ilgili en uzun ve en güzel bölümünü yazmıştır.

II. KİTABIN YAZARI

Amots oğlu Yeşaya (Rab Kurtarır ya da Rab’bin kurtarışı), Yeşaya Kitabı’nı yazmasına yol açan bir görüm görmüştü. Eleştiriler yoğun olduğu için, bu kitabın giriş bölümünü diğerlerinden daha kapsamlı bir biçimde ele alacağız.

Yeşaya’nın Birliği

Sözde “seçkin eleştirmenler” tarafından bir yüzyıl süreyle, varsayım değil, neredeyse bir gerçek olarak öğretilmiş olan çeşitli kuramlar vardır. Bu kuramlar, bazı çevrelerde neredeyse sömürülmüştür. Örnek olarak şunları gösterebiliriz: Musa Eski Antlaşma’nın ilk beş kitabını, Daniel de Daniel Kitabı’nı yazmadı. Petrus, Petrus Kitabı’nın yazarı değildir. Pavlus (büyük olasılıkla) imanlılara mektupları ³ yazmadı. Yeşaya kendisine ait olduğu söylenen 66 bölümün ilk kısmını yazdı.

Yeşaya Kitabı büyük bir çalışma olduğundan, Mesih’e ilişkin ön bildirilerle doludur (özellikle eleştirmenlerin başkalarına atfettiği bölümlerde). Yeni Antlaşma’da Yeşaya’dan yapılan pek çok alıntı görürüz. Bu nedenle, bu kritik konuya daha fazla yer ayırmamız gerektiğini düşünüyoruz.

Yaklaşımımız, Yeşaya’nın bütün kitabın yazarı olduğu konusunda kesin kanıtlar göstermek olacaktır. Sonra yazarın tekliğine karşı gösterilen kanıtları tek tek yanıtlayacağız.

1. Tarih ve geleneğin tanıklığı

1700’lü yılların sonuna kadar bütün Yahudi ve Hıristiyan araştırmacılar Yeşaya adlı uzun peygamberlik kitabının Amots oğlu Yeşaya adlı yetenekli yazar tarafından kaleme alındığını kabul ettiler.

Ama 1795’de J. C. Doederlein, 40-66. bölümlerin yazarı olan “ikinci bir Yeşaya” iddiasında bulundu. 1-39 ve 40-66. bölümler arasındaki içerik ve görünüş farklılığı, yüzyıllar boyunca bütün dikkatli okuyucular tarafından fark edildi. Ama bu durum yazarların da farklı olmasını gerektirmez. 1892’de B. Duhm, 40-66. bölümlerin birliğini inkâr etti ve kanıt göstermeden, 55-66. bölümleri yazan bir “üçüncü Yeşaya” iddiasını ortaya attı. Hatta bazıları daha da ileri gittiler. Ama özgür düşünce çevrelerinde genellikle kabul edilen, iki ya da üç “Yeşaya” iddiası oldu.

Eski geleneklerin hiçbiri iki ya da daha fazla yazar iddiasına sıcak bakmadı; aslında Yeşaya’nın tek bir yazarı olduğu eski, değişmez ve tartışılmaz bir inançtır.

2 . Yeni Antlaşma’nın tanıklığı

Yeşaya, Mezmurlar’dan sonra Yeni Antlaşma’da, Eski Antlaşma’dan en çok alıntı yapılan bölümdür ve daima yazarının tek olduğu düşünülmüştür. Peygamberlik kitabının ikinci bölümünden yapılan alıntılarda Vaftizci Yahya Yeşayanın adını verir (Mat.3:3; Luk.3:4; Yu.1:23); Matta tarafından (8:17; 12:18-21); Yuhanna tarafından (12:38-41) ve Pavlus tarafından (Rom.9:27-33; 10:16-21). Bu durum Yuhanna 12:38-41’de dikkat çekici bir hal alır. Çünkü burada yalnızca kitaba değil, kitabın yazarına da işaret edilir: “Bunları söyleyen Yeşaya, İsa’nın yüceliğini görmüş ve O’nun hakkında konuşmuştu” (41. ayet). “Söylenenler” Yeşaya 53:1’dedir. Bu ayet kitabın ikinci kısmındadır (38. ayet). Yeşaya 6:10 (Yeşaya’nın Mesih’in yüceliğini gördüğü yer [39-40. ayetler]) kitabın ilk kısmında yer alır.

3 . Tasarı ve düzen birliği

Yeşaya Kitabı değişmez bir tasarı ve düzeni ortaya koyar. Bu, iki ya da daha fazla sayıdaki farklı yazarın metinlerinin bir araya getirilmesi kuralıyla uyuşmaz.

4 . Şiirin saf güzelliği

Kitabın ikinci kısmındaki dikkat çekici güzellik, İ.Ö. 500’lerde yaşadığı söylenen böyle harika bir yazarın tamamıyla unutulduğuna inanmayı güçleştirir. Çünkü çok kısa yazılmış olsalar da, kısa peygamberlik kitaplarının hepsi yazarlarının adlarıyla anılmaktadır.

5 . Ölü Deniz Tomarları

Yeşaya’nın Ölü Deniz Tomarları (İ.Ö. 2. yüzyıl) 40’ncı bölümün bütünlüğünün bölünmüş olduğuna ilişkin imada bulunmazlar.

Yeşaya’nın Tek Bir Yazar Tarafından Yazılmadığı İddialarının Yanıtlanması

Kitabın birliğine karşı üç temel iddia sıralanır: Tarihi görüş açısı, dilbilime ait iddia ve teolojik iddia.

1 . Tarihi görüş açısı

Yeşaya’nın iki ana kısımdan oluştuğu düşüncesi hemen herkes tarafından kabul edilir (1-39 ve 40-66). 36-39’uncu bölümler bir tür tarihi ara olaylardır. 1-39’uncu bölümlerin Eski Antlaşma’yı yansıtmaları ve 40-66’ncı bölümlerin Yeni Antlaşma’yla rakamlara varana dek paralellik taşıması ilginçtir – her Eski Antlaşma ve Yeni Antlaşma kitabı için bir bölüm. Bölüm ayrımları, vahiyle yazılmış metnin bir parçası olmadıklarından, bu durum bir rastlantı da olabilir.

1-39’uncu bölümlerin sürgünden önce, 40-66’ncı bölümlerin ise sürgünden sonra yazıldıklarına şüphe yoktur. Yeşaya geleceğe giderek gelecekteki bir görüş açısından yazabilir miydi? Pek çok eleştirmenin bu soruya yanıtı, “hayır”dır. Yine de Yeremya, Daniel ve hatta Rabbimiz (Mat.13), ara sıra böyle yapmışlardır.

Eğer 40-66’ncı bölümler İ.Ö. 500’lerde yazılmış olsaydı, kitapta Filistin yerine Babil’den söz edilirdi.

2 . Dilbilime ait iddia

“İkinci Yeşaya’nın” tarzı eleştirmenlerin iddialarına göre Yeşaya’nınkinden farklıdır. Başlangıçtaki “‘Avutun halkımı’ diyor Tanrınız, avutun” (40:1) ifadesinde yer alan uzun ara herkesin dikkatini çekmiştir. Ama bu, yazarın yalnızca çok yönlülüğünün kanıtı da olabilir. Plato, Milton ve Shakespeare de yazı tarzlarını, içeriğe göre şaşırtıcı bir şekilde değiştirebiliyorlardı. 40-66’da göze çarpan Mesih’in görkemli tesellisi bu farkı açıklamak için yeterlidir.

Aynı zamanda, kitabın iki (ya da üç) kısmı arasında pek çok tarz benzerliği bulunur. Ayrıntıların çoğu İbranice bilmeyi gerektirir, ama Yeşaya Kitabı boyunca göze çarpan ifadelerinden biri olan, “İsrail’in Kutsalı” tanrısal bir unvandır.

3 . Teolojik iddia

Eleştirmenler “Birinci” ve “İkinci” Yeşaya’nın teolojisi arasında bir zıtlık bulunduğunu söylemezler; yalnızca ‘İkinci Yeşaya’ daha ‘ileri’dir (Bu iddia yalnızca biyolojiye değil, her şeye uygulanan, bütünüyle geçersiz evrim kuramıyla örtüşmektedir. Yeşaya’nın, Tanrı’nın ululuğunu, ‘İkinci Yeşaya’nın ise sonsuzluğunu vurguladığı söylenir. Aslında, Yeşaya’nın çağdaşı olan Mika, sözde ‘İkinci Yeşaya’ ile benzer düşüncelere sahiptir).

Teolojik iddia, üç iddia içinde en zayıf olanıdır, ama ilk plandaki kuramlar için gerçek nedeni önermektedir: Doğaüstü karşıtlığı.

Yeşaya, Koreş doğmadan yüzlerce yıl önce Koreş’ten adıyla söz eder – bu, Yeşaya’nın tek yazarı olduğu görüşünü desteklemektedir. Josephus, Koreş’in Yeşaya 45’i okuduğunda çok etkilendiğini söyler. ⁴

Genelde eklendiği söylenen bölümlerin çoğu, yerine gelmiş olan özel peygamberliklerdir. Tanrı her şeyi bilendir. Tanrı’nın peygamberleri aracılığıyla geleceği ayrıntılı olarak önceden bildirme konusunda sorunu yoktur.

Kitabın tamamı, ilk ayette söylediği gibi Amots oğlu Yeşaya tarafından yazılmıştır.

III. TARİH

Yeşaya, görevine “Kral Uzziya’nın” öldüğü yıl başladı (6:1; İ.Ö. 740). Özellikle Yahuda’da dört kralın egemenlikleri boyunca hizmet etti: Uzziya da Yotam da oldukça iyi krallardı; Ahaz kötü bir kraldı, Hizkiya ise hem çok iyi bir kral hem de peygamberin kişisel bir dostuydu. Sanherib’in ölümünü yazdığı (İ.Ö. 681) ve 60 yıl gibi uzun bir süre boyunca hizmet verdiği için Yeşaya’nın en azından 680’e kadar yaşamış olması olasıdır! Söylentilere göre Yeşaya, Kral Manaşşe’nin egemenliği sırasında öldü.

IV. ÖN OLAYLAR VE KONULAR

Yeşaya’nın adının anlamı, aynı zamanda kitabın ana konusunu belirler. Rab Kurtarır. Kurtarmak sözcüğü bu peygamberlikte yirmi altı kez, diğer tüm peygamberliklerde ise yalnızca yedi kez geçer. Bu konu aynı zamanda kitabın bütünlüğünü de göstermektedir. 1-39’uncu bölümler, insanın kurtuluşa duyduğu olağanüstü gereksinimi anlatır. 40-66’ncı bölümler ise Tanrı’nın bu konudaki lütufkâr sağlayışını bildirirler.

Yeşaya, kötülüğünün cezalandırılacağı konusunda İsrail’i uyarmıştı. Ama Tanrı yine de lütfuyla hem Yahudiler hem de diğer uluslar için bir gün bir Kurtarıcı sağlayacaktı.

Politik yönden İsrail’i sık sık kıskacına alan süper güçler arasında kuzeyde yükselmekte olan Asur, güneyde ise zayıflamakta olan Mısır Krallıkları bulunmaktaydı. Kitabın son kısmı peygamberi, süper güç olan Babil Krallığı’nın iki yüzyıl sonraki durumuna götürür.