SÜLEYMAN’IN ÖZDEYİŞLERİ

Yazar

William MacDonald

Bu kitap, Tanrı Sözü’nün zenginliğini açık ve kolay anlaşılır hale getirmek için hazırlanan bir Kutsal Kitap yorumudur. Samimi, saygılı, adanmış ve ilmi bir şekilde yazılmıştır. Kişisel tapınma zamanlarınızda ve grupça yapılan Kutsal Kitap çalışmalarınızda kullanmak için uygun bir seçenektir.

This is a Bible commentary that makes the riches of God’s Word clear and easy for you to understand. It is written in a warm, reverent, and devout and scholarly style. It is a good choice for your personal devotions and group Bible study.

© 1995 by William MacDonald, Believer’s Bible Commentary
Christian Missions in Many Lands, Inc.
PO Box 13, Spring Lake, NJ 07762
USA
— All Rights Reserved —

Giriş

“Bu kitap, sözcüklerle çizilen bir portre albümü ya da görgü kuralları kitabı değil, sadece yaşam için bir anahtardır. Göz önüne serdiği davranış örnekleri, ‘Bu bilgelik mi, yoksa akılsızlık mı?’ sorusuyla özetlenebilecek tek bir ölçüyle belirlenmiştir.” — Derek Kidner

I. KUTSAL YAZILAR’DAKİ YERİ

Süleyman’ın Özdeyişleri Kitabı günümüze uygundur. Her birimizin yüzleşmek zorunda kaldığı yaşamsal sorunların karşılıklarını barındırmaktadır.

Kutsal Kitap bölümlerinden özellikle hangisinin gençlere öğretilmesi gerektiği düşünüldüğünde, aklımıza bu kitap gelmelidir.

Genç bir adam, Carlyle’e, Süleyman’ın Özdeyişleri Kitabı’nda kayda değer hiçbir şey olmadığını söylediğinde, Carlyle’nin yanıtı şöyle olmuştu: “Kendin birkaç özdeyiş yazmayı dene, o zaman bu kitap hakkında farklı düşünürsün.” ¹

Süleyman’ın Özdeyişleri, gençlerin, kendilerinden önceki kuşağın düştüğü hatalardan sakınabilmeleri için yazılmış, kutsanmış sağduyunun bir araya getirdiği dünyanın en güzel ‘örnek davranışlar’ koleksiyonudur.

Süleyman’ın Özdeyişleri’nin amacı 1:1-7 ayetlerinde belirtilmiştir: Genç bir insana yaşamdaki gerçek mutluluğu bulması ve günahın tuzaklarından kurtulması için bilgelik ve anlayış sağlamak. Anahtar ayet 9:10’dur. “RAB korkusudur bilgeliğin temeli. Akıl Kutsal Olan’ı tanımaktır.”

Arnot kitaba, “Yeryüzündeki yaşam için göklerden verilen yasalar” adını vermiştir. ² Bu ifade, kitabın kapsamını kısaca ve özlü bir biçimde açıklar.

Özdeyişler, genellikle hatırlaması kolay ve akıllıca ifade edilmiş özlü sözlerdir. Özdeyişlerin çoğu ya benzerlikler ya da zıtlıklar sunan iki tümceden oluşurlar.

Aşağıda da görüleceği gibi, özdeyişler çeşitlilik içerir:

1. Bazıları basit bir gerçeği ifade eden, yalın duyurulardır:

RAB kişinin yaşayışından hoşnutsa,
Düşmanlarını bile onunla barıştırır (16:7).

2. Bazıları, diğeriyle karşılaştırılan iki tümce ya da ifadeden oluşur:

Susamış kişi için soğuk su neyse,
Uzak ülkeden gelen iyi haber de öyledir (25:25).

3. İki tümce ya da ifadeye sahip olup, genellikle ‘ama’ sözcüğüyle bağlanmış ve birbirlerine zıt özellikleri tanımlayan özdeyişler de bulunur:

Doğrular övgüyle,
Kötüler nefretle anılır (10:7).

Bu tür özdeyişlere en çok 10-15. bölümlerde rastlanır.

4. Bazı özdeyişler, aynı düşüncenin küçük farklılıklarla ifade edildiği iki tümce ya da ifadeden oluşur:

Çünkü fahişe derin bir çukur,
Ahlâksız kadın dar bir kuyudur (23:27).

II. KİTABIN YAZARI

Özdeyişlerin çoğu bilge kral (1:1; 10:1; 25:1) tarafından yazılmış olduğu için, bu kitap “Süleyman’ın Özdeyişleri” olarak adlandırılır. 1.Krallar 4:32’de, Süleyman’ın üç bin özdeyiş yazdığını okuruz; buradaki özdeyişler, Tanrı’nın Ruhu’nun Kutsal Yazılar’a geçmesi için esinlediği özdeyişlerden birkaç yüz tanesini içerir.

30. bölüm, “Yake oğlu Agur’un sözlerini” içerdiği yazar (30:1). 31. bölüm, “Kral Lemuel’in sözleri” olarak sunulmuştur (31:1). Bugün bu iki adamın kimliği hakkında bilgiye sahip değiliz. Bazı kişiler bunların, Süleyman’ın kullandığı diğer adlar olduğunu düşünürler.

III. TARİH

Süleyman’ın Özdeyişleri 25:1’de, Süleyman’ın Özdeyişleri’nin bir bölümünü Hizkiya’nın adamlarının derlediğini okuyoruz. Bu nedenle, kitabın son halinin İ.Ö. 700 yılına ait olması gerekmektedir. Süleyman’ın katkılarının İ.Ö. 900 yılına rastlaması olasıdır. Eğer Agur ve Lemuel, Süleyman’ın adları değilse ve İ.Ö. 900’den önce ya da İ.Ö. 700’den sonra yaşadılarsa bu durum, derlemenin olası dönemini daha ileriki bir tarihe atacaktır.

IV. ÖN OLAYLAR VE KONULAR

Süleyman ve diğerleri tarafından yazılan Özdeyişler kitabı özgür bir eğitim sağlar. Çocuk eğitiminden, bir krallığın yönetimine kadar birçok konuya yer verir. Bu nedenle, “Acaba yer verilmemiş konu kaldı mı” diye merak edebilirsiniz. İçki sorunu, taksitli alışveriş, çocukların işlediği suçlar ve iş yönetimi… Bu bölümde çeşitli –kavgacı kadın, gururlu ahmak, hatalarının söylenmesinden hoşlanmayan kişi ve ideal eş– insanlarla karşılaşacaksınız.

Hepsinin de ötesinde, burada Rab İsa’nın kendisi bize ‘Bilgelik’ olarak konuşur. “Kitaptaki ideal unsurlar İsa’dan söz ederler; hatalar ise İsa’ya feryat ederler” (Daily Notes’den alıntı).

Özdeyişlerin ana hatlarını çizmek güçtür. Bir konunun sürekliliğini izlemek zordur, ama bireysel unsurların şekillendirdiği olaylara yer verilişi de gözden kaçırılmamalıdır. Kitabı incelerken, pek çok açıdan Yakup Kitabı’na benzediğini fark edeceksiniz.

Bir diğer değerli inceleme düzeni, bireysel özdeyişlerin aşağıda belirtilen konularla ilgili parçalarını bulmaktır.

1. Kutsal Kitap’ın kendisi
2. Tarih
3. Biyografi
4. Yazın Edebiyatı
5. Doğa
6. Gazete ve Dergiler
7. Radyo ve Televizyon
8. Kendi deneyiminiz

Özdeyişlerin bazıları kesin gerçeği belirtirken, bazılarının da genelde gerçek olmalarına rağmen arada bir istisnaları ifade edebileceğini hatırlamanız yararlı olacaktır. Örneğin, “RAB’bin adı güçlü kuledir” ifadesi (18:10) daima gerçektir. Ama, “Dost her zaman sever” (17:17) ifadesinde istisnalar olabilir.

Kutsal Kitap Yorumu’nu çalışırken benzeri ayet ya da ayetleri okumak gerekir. Açıklamaların çoğu özdeyişi sorgulamadan okuduğunuzda anlamsız kalacaktır.

SÜLEYMAN’IN ÖZDEYİŞLERİ KİTABI’NDAKİ

BAZI KONULARIN SINIFLANDIRILMASI

Rab

• Bereketi (10:22)
• Güvenmek (3:25, 26)
• Yaratıcılığı (3:19, 20; 16:4; 20:12; 22:2b; 29:13b)
• Disiplini (3:11, 12)
• Rab korkusu (1:7, 29; 2:5; 8:13; 9:10; 10:27; 14:26, 27; 15:16, 33; 16:6; 19:23; 22:4; 23:17; 24:21; 28:14)
• Rehberliği (3:5, 6; 16:3, 9)
• Yargısı ve adaleti (15:25a; 17:3; 21:2; 29:26)
• Her yerde var oluşu (15:3)
• Her şeyi bilmesi (15:11; 16:2)
• Duaları yanıtlaması (15:8, 29)
• Koruması (15:25b; 18:10)
• Varlıklı kişi ve yoksul kişi (10:15; 13:7, 8; 14:20, 21, 31; 15:16; 17:1, 5; 18:23; 19:1, 4, 17; 21:13; 22:2, 7, 16, 22, 23; 28:3, 6, 11, 27; 29:7, 13)
• Bilgelik kaynağı (2:6-8)
• Egemenliği ve gücü (16:1, 7, 9, 33; 19:21; 20:24; 21:30, 31; 22:12)
• Güvenilirliği (29:25b)

Anne Babalık

• Çocuk eğitimi konusunda buyruklar (13:24; 19:18; 22:6; 22:15; 23:13, 14; 29:15, 17)
• Anne babaya itaat ve itaatsizlik (1:8, 9; 6:20, 22; 13:1, 19-26; 20:20; 23:22; 30:17)
• Anne babanın öğütleri (1:8-19; 2:1-22; 3:1-35; 4:1-27; 5:1-23; 6:1-35; 7:1-27; 23:19-35; 24:4, 22; 31:1-9)

Konuşma

• Uygunluk (15:23; 25:11)
• İftira (25:23)
• Küçümseme (11:12a)
• Rahatsızlık verme (27:14)
• Kötülük (12:13a; 15:28b)
• Aşırılık (10:19a; 13:3b)
• Dalkavukluk (20:19; 26:28b; 28:23, 29:5)
• Akılsızlık (12:23b; 14:3a, 7; 15: 2b; 18:6, 7)
• Yumuşaklık (15:1a, 4a)
• İyilik (10:20a, 21a; 16:21, 23, 24; 23:16)
• Zararlı olan (11:9, 11; 12:18a; 15:4b; 16:27; 18:21; 26:18, 19)
• Kabalık (15:1b)
• Konuşmada çabukluk (18:13; 29:20)
• Şifa (12:18b; 15:4a; 16:24; 18:21)
• İçtenlik (12:19a; 13:5)
• Uygunsuzluk (17:7)
• Yalan söylemek, aldatmak (6:17; 10:18a; 12:19b, 22a; 14:25b; 17:4; 26:18, 19, 23-26, 28a)
• Ahlâksızlık (4:24; 10:31b, 32b; 15:4b; 17:20b)
• Kendini tutma (10:19b; 11:12b, 13b; 12:23a; 13:3a; 17:27a, 28; 21:23)
• Doymak (12:14; 18:20)
• İftira (10:18b; 30:10)
• Dedikodu (11:13a; 16:28; 17:9b; 18:8; 20:19; 22:11a; 26:10, 22-26, 28)
• Akıllılık (15:28a)
• Gerçek ve sahte tanıklık (6:19; 12:17; 14:5, 25; 19:5, 9, 28; 21:28; 25:18)
• Bilgelik (10:31a; 14:3b; 15:2a; 18:4)
• Değersiz (14:23b)

Çeşitli Konular

• Rab’be iğrenç gelenler (3:32; 6:16; 8:7; 11:1, 20; 12:22; 15:8, 9, 26; 16:5; 17:15; 20:10, 23; 21:27; 28:9)
• Diğerlerine iğrenç gelenler 13:19; 16:12; 24:9; 26:25; 29:27)
• Eski sınır işaretleri (22:28; 23:10, 11)
• Borç almak ve borç vermek (22:7b)
• Saygın kişi (21:5; 22:29; 27:18, 23-27; 28:19a)
• Çalışkan kişi ve tembel kişi (10:4, 5; 12:24, 27; 13:4)
• Düşman (16:7; 24:17, 18; 25:21; 27:6)
• Kıskançlık (3:31; 14:30; 23:17; 24:1, 19; 27:4)
• Sahte ölçü ve ağırlıklar (11:1; 16:11; 20:10, 23)
• Dostlar, komşular ve arkadaşlık (3:27-29; 6:1-5; 11:12; 12:26; 14:21; 16:28; 17:9, 17; 18:17, 24; 21:10; 22:24, 25; 24:17, 19; 25:8, 9, 17, 20, 21, 22; 26:18, 19; 27:6, 9, 10, 14, 17; 28:23; 29:5)
• Bal (16:24; 24:13; 25:16, 27; 27:7)
• Çalışkanlık (12:9, 11; 14:4, 23a)
• Fiziksel, zihinsel ve ruhsal sağlık arasındaki ilişki (3:1, 2, 7, 8, 16; 4:10, 22; 9:11; 13:12; 14:30; 15:13, 30; 16:24; 17:22; 18:14; 27:9)
• Adalet ve adaletsizlik (13:23; 17:15, 26; 18:5; 21:15; 22:8, 16; 24:23, 24)
• Kral ya da yönetici (14:28, 35; 16:10, 12-15; 19:12; 20:2, 8, 26, 28; 21:1; 22:11, 29; 23:1; 24:21, 22; 25:2-7, 15; 28:15, 16; 29:2, 4, 12, 14, 26; 30:31; 31:4, 5)
• Kura (16:33; 18:18)
• Yaşlılık (16:31; 17:6; 20:29)
• Yandaşlık (18:5; 24:23b-25; 28:21)
• Gurur ve alçakgönüllülük (3:34b; 8:13; 11:2; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 22:4; 29:23)
• Ün (10:7; 22:1)
• Doğru kişi ve kötü kişi (3:32, 33; 10:3, 6, 7, 9, 11, 16, 24, 25, 28, 29-32; 11:3-11, 17-21, 23, 27, 31; 12:2, 3, 5- 8, 12-14, 20, 21, 26, 28; 13:2, 5, 6, 9, 21, 25; 14:2, 9, 10, 14, 22, 32; 15:8, 9, 26; 24-15, 16; 28:1, 12)
• Küçümseyen ya da alay eden (3:34a; 9:7, 8, 12; 13:1; 14:6; 15:12; 19:25; 21:11, 24; 22:10; 24:9; 29:8)
• Hizmetkârlar ve köleler (14:35; 17:2; 19:10; 29:19, 21)
• Tembel (6:6-11; 10:26; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25; 22:13; 24:30-34; 26:13-16)
• Can kazanma (11:30; 24:11, 12)
• Çekişme ve kavga (10:12; 12:18; 13:10; 15:1-4, 18; 16:27, 28; 18:6-8; 21:9, 19; 28:25)
• Kefalet (6:1-5; 11:15; 17:18; 20:16; 22:26, 27; 27:13)
• Öğrenmeye istekli olmak (buyruk ve öğütleri kabullenme konusunda isteklilik) (1:5; 9:7-9; 10:17; 12:1, 15; 13:1, 10, 18; 15:5-10, 12, 31, 32; 17:10; 19:20, 25; 21:11; 25:12; 27:5, 6; 28:23; 29:1)
• Huysuzluk ve sabır (14:17, 29; 15:18; 16:32; 19:11)
• Ilımlılık ve özdenetim (23:1-3; 25:28)
• Şarap (20:1; 21:17; 23:20, 21, 29-35; 31:4, 7)
• Diğer insanlardan rehberlik ve öğüt alma bilgeliği (11:14; 12:15; 15:22; 20:18; 24:6)
• Kişilik verilmiş bilgelik (1:20-33; 8:36; 9:1-6; 14:1a; 16:16, 22; 19:23)
• Bilge kişi ve akılsız kişi (3:35; 10:8, 13, 14, 23; 12:15, 16, 23; 13:16; 14:3, 8, 15, 16, 18, 19, 24, 33; 15:7, 14, 20, 21; 17:11, 12,16, 21, 24, 25, 28; 18:2, 6-8; 29:8, 9, 11)
• Söz ve söze itaat (13:13, 14; 16:20; 19:16; 28:4, 7, 9; 29:18; 30:5, 6)

Varlık

• Sıkıntı getirmesi (15:6, 16, 17; 16:8; 17:1)
• Dost kazandırır (19:4, 6)
• Zorbalıkla kazanılan (11:16)
• Haksızlıkla kazanılan (10:2; 13:22b; 15:6b; 20:17; 21:6; 22:16; 28:8)
• Çabuk kazanılan (13:11; 20:21; 28:20b, 22)
• Dürüstlükle kazanılan (10:16)
• Armağanlar ve rüşvetler (15:27; 17:8, 23; 18:16; 19:6; 21:14; 25:14; 29:4)
• Miras kalan (19:14)
• Sınırlı değeri (11:4)
• Bilgelikten daha az değerli (16:16)
• Güvenilmemesi gereken (11:28)
• Taklit edilen (13:7)
• Korunması (10:15a; 13:8; 18:11)
• Kahyalık ve cömertlik (3:9, 10, 27, 28; 11:24-26; 19:6; 21:26b; 22:9; 28:27)
• Geçiciliği (23:4, 5; 27:24)

Kötü Kadın

• Kötü kadın ya da fahişe (2:16-19; 5:3-23; 6:24-35; 7:5-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28; 30:20)

Diğer Kadınlar

• Akılsız güzel kadın (11:22)
• Kavgacı kadın (19:13; 21:9, 19; 25:24; 27:15, 16)
• İyi eş (12:4; 18:22; 31:10-31)
• Lütufkâr kadın (11:16)
• Sağduyulu eş (19:14)
• Sevilmeyen kadın (32:23)
• Gençlikte evlenilen kadın (5:18, 19)